Αυτό το κείμενο γράφηκε αρχές Μαϊου 2017, με αφορμή τα εκατό χρόνια από την γέννηση της Τζέιν Τζέικομπς. Δεν δημοσιεύθηκε στην ώρα του γιατί μου ζητήθηκε κείμενο μόνον για την συγγραφέα. Όμως προέκυπταν συνεχώς ερωτήματα για το μέλλον των Ελληνικών πόλεων και ιδιαίτερα των μεσαίου μεγέθους οι οποίες, για διάφορους λόγους, είναι και οι πλέον ευάλωτες σε οικονομικούς κλυδωνισμούς.
Η Τζέικομπς
Η δημοσιογράφος Τζέικομπς δημοσίευσε το 1961 – τότε που γεννήθηκε ο υπογράφων – το βιβλίο The Death and Life of Great American Cities όπου καταπιάνεται με πολεοδομικά θέματα από τη σκοπιά του ευαισθητοποιημένου πολίτη. Με το βιβλίο της και τις παρεμβάσεις της, δεν συνεισέφερε πολλά στην πολεοδομία και γι αυτό υπέστη μια ίσως άδικη κριτική.
Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν προσποιήθηκε την πολεοδόμο. Λάνσαρε όμως έναν τρόπο γραφής που έκανε ενδιαφέροντα τα στριφνά θέματα της πολεοδομίας και της οργάνωσης των χρήσεων γης. Και αυτό πρέπει να θεωρηθεί επιτυχία γιατί η πολεοδομία αφορά πρώτα απ’ όλους τον πολίτη και πολύ αργότερα την τοπική αυτοδιοίκηση και τους τεχνοκράτες.
Η Τζέϊκομπς κατά τη γνώμη μου ήταν βαθιά συντηρητική αφού, χωρίς να συνεκτιμά τις τεράστιες αλλαγές που συνέβαιναν στην Αμερικάνικη οικονομία, υπερασπιζόταν με πείσμα το παλιό. Ονειρευόταν να φέρει πίσω το παλιό ωραίο παραδοσιακό χρώμα της Νέας Υόρκης με τα οικογενειακά μαγαζιά, τα παιδιά που έπαιζαν στους δρόμους και τους γέρους που ατένιζαν τη γειτονιά από τη βεράντα τους. Λες και οι τεράστιες οικονομικές μεταβολές δεν θα είχαν επιπτώσεις στις πόλεις και άρα στην καθημερινότητα των κατοίκων.
Όμως, από την άλλη πλευρά μετέφερε με εύληπτο τρόπο την ορολογία των πολεοδόμων και του σχεδιασμού και λάνσαρε δικούς της πολύ έξυπνους όρους, όπως τα «μάτια του δρόμου», δηλαδή τα μαγαζιά και τις επιχειρήσεις που καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων. Και για αυτό το λόγο, πάντα θα τη θυμόμαστε με ένα χαμόγελο.
Η Ελλάδα
Η Τζέικομπς πέτυχε σαν συγγραφέας όχι γιατί ήταν εμπνευσμένη ακτιβίστρια με δυνατό φιλοσοφικό background (το αντίθετο νομίζω) αλλά διότι καταπιάστηκε με καθημερινά προβλήματα που έκαναν αιφνίδια και έντονα την εμφάνισή τους στις ταχέως αναπτυσσόμενες μεγαλουπόλεις των ΗΠΑ. Τότε που ελάχιστοι προσπάθησαν να αποφύγουν το μοιραίο, δηλαδή την τυχαία ανάπτυξη, την αφημένη στην μοίρα της.
Η σημερινή πραγματικότητα στην χώρα μας δεν διαφέρει και πολύ.
Οι Ελληνικές πόλεις μεγαλώνουν συνήθως τυχαία. Κάποιες μικρές ή μεγάλες βελτιώσεις συνήθως περνούν από δοκιμασίες και συγκρούσεις με τοπικά μικροσυμφέροντα, πολιτικούς καβγάδες και απογοητευτικές μικρότητες.
Τις πόλεις μας τις διαχειρίζονται δημοτικές παρατάξεις που συνήθως βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Δημιουργούν έτσι μια καχύποπτη τοπική κοινωνία που δεν εμπιστεύεται πλέον κανέναν που εν τέλει διαφωνεί με όλα: Και με τα θετικά και με τα αρνητικά. Έτσι υπάρχουν περιπτώσεις, ευτυχώς λίγες, που η ασυνεννοησία και η προσπάθεια να μην δυσαρεστήσουμε κανέναν φέρνει κωμικά αποτελέσματα: Αντί να λυθεί ένα πρόβλημα, γεννιόνται δίπλα του τρία ακόμα.
Αυτή είναι η δυσάρεστη πλευρά. Η ευχάριστη πλευρά είναι ότι τις περισσότερες φορές, επικρατεί η νηφαλιότητα και η επιείκεια, και τα προβλήματα, έστω και πρόχειρα, λύνονται.
Ποιος φταίει
Ποιος φταίει για την ασυνεννοησία, για την καχυποψία και τις δέκα διαφορετικές απόψεις με παρόντες εννιά;
Η απάντηση είναι δυσάρεστα απλή: Φταίνε όλοι και κυρίως εμείς που δεν παίρνουμε πάντα στα σοβαρά την ψήφο μας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
- Φταίει πριν απ’ όλους η τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία παρά τον θεσμικό της ρόλο, είτε δεν γνωρίζει τα προβλήματα της πόλης, είτε δεν έχει καμία διάθεση να συγκρουστεί με τις μικρές ομάδες που της προσφέρουν υποστήριξη έναντι μικρών ανταλλαγμάτων. Αλλά τις πιο πολλές φορές φταίει και για έναν ακόμα λόγο: Διότι γνωρίζοντας μεν τα προβλήματα, δεν τα αποκαλύπτει ώστε να γίνει μια ειλικρινής συζήτηση με την τοπική κοινωνία, να ακουστούν όλες οι απόψεις για να υπάρξει αποδοχή της τελικής λύσης.
- Φταίει η οργάνωση και η ελλιπής στελέχωση των κεντρικών και των τοπικών τεχνικών υπηρεσιών οι οποίες μη διαθέτοντας προσωπικό με την απαραίτητη ειδίκευση, εμπιστεύονται τυφλά τις προτάσεις των τεχνοκρατών.
- Φταίνε όμως και οι τεχνοκράτες, οι οποίοι επιμένουν σε παλιές λύσεις για νέα προβλήματα, αρνούμενοι να δουν πέρα από τους αριθμούς τον άνθρωπο και την καθημερινότητά του. Φταίνε γιατί εκμεταλλευόμενοι την τοπική ασυνεννοησία, προωθούν τις εύκολες λύσεις που τους βολεύουν αντί για καλοδουλεμένα σενάρια που θα τεθούν υπόψη των κατοίκων και των εκπροσώπων τους (Δημοτικό Συμβούλιο) για δημόσια συζήτηση και πρόκριση εκείνης με την οποία συμφωνούν οι περισσότεροι.
- Τέλος φταίει η τοπική κοινωνία, η οποία δεν συζητά, δεν προβληματίζεται για να αποκτήσει όραμα για την γειτονιά της. Με αποτέλεσμα, όταν έρθουν οι εκλογές δεν επιλέγει τους εκπροσώπους της (δημοτικούς συμβούλους) με κριτήριο την διάθεσή τους και τις γνώσεις τους για να βελτιώσουν την πόλη αλλά με βάση άλλα, άσχετα κριτήρια (παρέες, οικογενειακούς δεσμούς, να βοηθήσουμε το παιδί κ.λπ.)
Μικρά δώρα στο Μέλλον
Είναι βέβαιο ότι η κρίση χρέους και οι περιορισμοί στην χρηματοδότηση των ΟΤΑ θα υποχρεώσει σε απότομη ενηλικίωση το εκλογικό σώμα. Θα το υποχρεώσει να ασχολείται όλο και περισσότερο με τα κοινά της πόλης του, όπως ακριβώς ασχολείται με τον λογαριασμό κοινοχρήστων και τις δαπάνες της πολυκατοικίας του.
Ο Δήμος δεν διαφέρει και πολύ από την συνιδιόκτητη πολυκατοικίας μας. Ο δε Δήμαρχος, δεν διαφέρει και πολύ από τον διαχειριστή της.
Είμαστε όλοι συνιδιοκτήτες των κοινόχρηστων χώρων του Δήμου μας. Με την φορολογία μας αποκτούνται και με την φορολογία μας βελτιώνονται και πολλαπλασιάζονται. Έχουμε την (άτυπη) υποχρέωση να παραδώσουμε στην επόμενη γενιά περισσότερους κοινόχρηστους χώρους και σε καλύτερη κατάσταση απ’ αυτή που τους παραλάβαμε.
Παραφράζοντας την Τζέικομπς, αξίζει να θυμόμαστε ότι το γεγονός ότι ως ένα βαθμό είμαστε άνετοι, ασφαλείς και υγιείς στις πόλεις που ζούμε, το οφείλουμε στις λίγες γενιές του παρελθόντος που έβαλαν το λιθαράκι τους στη σωστή μεριά. Φυσικά δεν υπάρχει τρόπος να ξεπληρώσουμε το Παρελθόν αλλά τουλάχιστον μπορούμε να κάνουμε μικρά δώρα στο Μέλλον.
Κώστας Κουρούνης*
πολεοδόμος πολιτικός μηχανικός
____
* Ο Κώστας Κουρούνης είναι πολιτικός μηχανικός MEng 1985, αναλυτής γεωγραφικών πληροφοριών. Είναι ελεύθερος επαγγελματίας μελετητής πολεοδομικών και ρυθμιστικών σχεδίων. Ζει με την οικογένειά του και εργάζεται στην Αγία Παρασκευή.
