Του Κώστα Κουρούνη
Οι τοπικές αυτοδιοικήσεις πρώτου βαθμού, δηλαδή οι 325 Δήμοι της Ελλάδας, σύμφωνα με το Νόμο, οφείλουν να θέτουν κανόνες:
- για την προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος, για την ρύπανση των θαλασσών, των ρεμάτων και των πηγών που βρίσκονται στα όρια αρμοδιότητάς τους.
- για την προστασία της υγείας των κατοίκων από τα απορρίμματα, τους κινδύνους πυρκαγιάς, τις οχλούσες δραστηριότητες με έμφαση στις τουριστικές περιοχές κατά την περίοδο αιχμής και για την τήρηση της καθαριότητας σε όλους ανεξαιρέτως τους υπαίθριους χώρους: δημόσιοι, δημοτικοί και ιδιωτικοί.
- για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας και το παρκινγκ, για το ωράριο και την όχληση από καταστήματα με μουσική, για την ρύθμιση των λαϊκών αγορών, των πανηγυριών και γενικά του υπαίθριου εμπορίου, των διαφημίσεων κ.λπ.
- για τη χρήση όλων των κοινόχρηστων χώρων: κήπων, πλατειών, παιδικών χαρών, για τη κατάληψη κοινοχρήστων χώρων από τραπεζοκαθίσματα κ.λπ.
Ο Κανονισμός
Απαραίτητο εργαλείο για αυτό το σκοπό, είναι ο Κανονισμός Κοινοχρήστων Χώρων. Πολλοί Δήμοι της χώρας έγραψαν και έδωσαν στη δημοσιότητα τους δικούς τους Κανονισμούς με διάφορους τίτλους όπως «Κανονισμός Λειτουργίας Κοινοχρήστων», «Κανονισμός Παραχώρησης Κοινοχρήστων» κ.λπ. Ορισμένοι Κανονισμοί, όπως αυτός του Δήμου Ρόδου, είναι ιδιαίτερα αναλυτικοί και συνοδεύονται από τα απαραίτητα τοπογραφικά διαγράμματα σε παράρτημα. Άλλοι Δήμοι, όπως ενδεικτικά οι Δήμοι Λάρισας, Χαλανδρίου και Ευρώτα, έχουν συντάξει εξαιρετικά κείμενα Κανονισμού τόσο από τεχνικής όσο και από νομικής πλευράς.
Ακόμα και οι Δήμοι που απλά αντέγραψαν έναν Κανονισμό και τον τροποποίησαν για να ταιριάξει στα δικά τους, ακόμα και έτσι κατέληξαν σε ένα κείμενο που τουλάχιστον μοιράζει αρμοδιότητες, θέτει κανόνες για το πότε γίνεται χρήση και πότε κατάχρηση, παραδίδοντας στους πολίτες ένα στοιχειώδες πλαίσιο για τη χρήση των Κοινόχρηστων Χώρων τους.
Η σύνταξη ενός σωστού Κανονισμού Κοινοχρήστων που δεν μοιάζει με απλό ευχολόγιο, είναι μια υπεύθυνη τεχνική και νομική εργασία και απαιτείται η συνδρομή υπηρεσιών του Δήμου και η ουσιαστική τους συνεργασία με τους συντάκτες του Κανονισμού. Απαιτείται το ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων και η λήψη οριστικών αποφάσεων για μια σειρά μικρών και μεγάλων θεμάτων. Τέλος, αυτή καθαυτή η διαδικασία έγκρισής του με τις τροποποιήσεις και συμπληρώσεις που θα προταθούν από την Επιτροπή Ποιότητας Ζωής και το Δημοτικό Συμβούλιο απαιτούν γνώσεις, ειλικρινή επικοινωνία, εγρήγορση και αρκετό κόπο.
Κάθε πολίτης έχει την εξουσία να χρησιμοποιεί ελεύθερα τους κοινόχρηστους χώρους. Είναι μια εξουσία που απορρέει από το δικαίωμα της προσωπικότητας καθώς και το δικαίωμα να απαιτεί από τους υπεύθυνους για τη διαχείρισή τους την προστασία της ανεμπόδιστης χρήσης τους. Γιαυτό ο Κανονισμός Κοινοχρήστων σωστά θεωρείται προίκα για τον Δήμο.
Προβλήματα εφαρμογής
Ένα από τα πολλά προβλήματα, είναι η εμπλοκή πολλών συναρμόδιων φορέων, όπως για παράδειγμα ο κοινόχρηστος χώρος του αιγιαλού ο οποίος δεν ανήκει στον Δήμο αλλά στην Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου. Η ΚΥΔ φυσικά έχει το δικαίωμα να παραχωρήσει τη διαχείριση του αιγιαλού στον Δήμο αφού αυτός έχει την αρμοδιότητα για την παραχώρηση άδειας λειτουργίας επιχειρήσεων στα διοικητικά όριά του. Όμως για για παράδειγμα ένα παραθαλάσσιο μπαρ, προϋποθέτει μικρές ή μεγάλες κατασκευές σε κοινόχρηστο χώρο κάτι που προκαλεί την εμπλοκή της Υπηρεσίας Δόμησης για την αδειοδότηση και της Αστυνομίας για την τήρηση των πιθανών κυρώσεων.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι το δικαίωμα που δίνει στο Δήμο ο Αστικός Κώδικας, να παραχωρεί δικαιώματα στους Κοινόχρηστους Χώρους και να εισπράττει τέλη ή ακόμα και να συνάπτει συμβάσεις μίσθωσης. Πρόκειται για άδειες που σχεδόν πάντα ταυτίζονται με άδειες ολικής ή μερικής κατοχής του κοινόχρηστου χώρου.
Όμως, σύμφωνα με το νόμο οι ιδιωτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε κοινόχρηστο χώρο πρέπει να εξυπηρετούν την κοινή χρήση ή τουλάχιστον να μην αναιρούν. Σε πολλές περιπτώσεις ο νομοθέτης ορίζει συγκεκριμένο ποσοστό που μπορεί να παραχωρηθεί, αφήνοντας το υπόλοιπο ελεύθερο για την κοινή ανεμπόδιστη χρήση, όπως το άρθρο 3 του Ν.1080/1980 για τις πλατείες.
Η εμπειρία όμως δείχνει ότι στην πράξη, με την παραχώρηση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού αδειών κατάληψης κοινόχρηστων χώρων η κοινή χρήση περιορίζεται ή και αποκλείεται εντελώς (βλέπε λ.χ. Ανεξάρτητη Αρχή Συνήγορος του Πολίτη, Ετήσια έκθεση 2005)
Κανένας Δήμος δεν είναι ίδιος με τον άλλο
Η διατήρηση των κοινόχρηστων χώρων αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα και τη βασικότερη υποχρέωση που έχουν αναλάβει οι Τοπικές Αρχές απέναντι στους πολίτες.
Ο στόχος της προστασίας του αστικού περιβάλλοντος και η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής οφείλει να αποτελεί ρητή δέσμευση των τοπικών αρχών και σημείο συστηματικού ελέγχου των αρχών από τους πολίτες.
Για το λόγο αυτό, καθήκον κάθε Δήμου είναι:
- Η σύνταξη ενός πλήρους κανονισμού κοινοχρήστων, αποφεύγοντας τα πολλά copy paste προκειμένου να αντιμετωπίσει με ειλικρίνεια και επιτυχία τα δικά του ιδιαίτερα θέματα, αφού κανένας Δήμος δεν είναι ίδιος με τον άλλο.
- Να ρυθμίζει με αυστηρότητα τις προϋποθέσεις αδειών παραχώρησης κοινόχρηστων για τραπεζοκαθίσματα, περίπτερα κ.λπ., ορίζοντας συγκεκριμένο ποσοστό που μπορεί να παραχωρηθεί, μετρημένο έτσι ώστε το ελεύθερο τμήμα να επαρκεί για την κοινή χρήση από τους δημότες.
- Να συντάξει διαγράμματα με συγκεκριμένες γραμμές ορίων παραχώρησης χώρων, ώστε να μπορεί να ελέγξει και ο πολίτης αν γίνεται υπέρβαση.
- Να διαθέτει την πολιτική βούληση για επιβολή προστίμων στους παραβάτες των όρων της άδειας παραχώρησης και για άμεση ανάκληση της άδειας στους κατ’ εξακολούθηση παρανομούντες.
- Να δημοσίευσει Email και τηλεφωνική γραμμή για ακρόαση παραπόνων πολιτών για παρανομίες σε κοινόχρηστους χώρους και να επιλαμβάνεται άμεσα η αρμόδια υπηρεσία για την επιβολή των ανάλογων κυρώσεων.
- Να συντάξει διαγράμματα για τις θέσεις των κάδων απορριμμάτων με βάση την αρχή της αναλογικότητας και της ισότητας των πολιτών.
- Να φροντίζουν οι αρμόδιες υπηρεσίες τη δενδροφύτευση, το κλάδεμα, την απομάκρυνση των κατεστραμμένων και να επιδεικνύει ιδιαίτερη μέριμνα καθαριότητας για τους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου.
- Να θέσει συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων στο ελάχιστο πλάτος του 1,5 μέτρου.
- Nα μεριμνά με συγκεκριμένα μέτρα και δράσεις για την απρόσκοπτη κίνηση των πληθυσμιακών ομάδων που έχουν ιδιαίτερες ανάγκες προστασίας, όπως ΑΜΕΑ, παιδιά, ηλικιωμένοι, μητέρες με καρότσια.
Οι πολίτες μπορούν να αναζητούν από τον Δήμο αντίγραφο του Κανονισμού Κοινοχρήστων Χώρων. Αν η Δημοτική Αρχή δεν έχει προβεί στη σύνταξη και έγκρισή του, ο πολίτης οφείλει να το ζητήσει εγγράφως υπενθυμίζοντας την σχετική υποχρέωση.
